Voor de leerkrachten van Amsterdam

Op 29 oktober mocht ik spreken op het Amsterdams Onderwijsgala. Ieder jaar geeft de gemeente Amsterdam een gala cadeau aan de leerkrachten van haar stad. Onderstaande speech hield ik voor zo'n 800 leerkrachten.

Thomas uit mijn klas kon verschrikkelijk goed de telefoon aannemen. Hij had een vaste boodschap, als een bandje dat hij telkens afspeelde zonder minder authentiek te worden. ‘Goedemorgen met basisschool de Groene Ring, u spreekt met Thomas, waar kan ik u mee helpen?’ Hij nam boodschappen aan en onthield met gemak 3 berichten voordat hij langs de klassen ging om leerkrachten op de hoogte te stellen van de ziekmeldingen van die dag.

Maartje was goed in koffie zetten. En dan bedoel ik niet zomaar 1 kopje even zwarte koffie hup en door. Nee. Ik bedoel koffie zetten voor alle 12 leerkrachten tegelijkertijd. Bestelling opnemen om 9:45 stipt en heet uitserveren om 10:00. Met de juiste hoeveelheid suikerklontjes in ieder kopje.

Ik zelf kan fantastisch lamineren. Als een kunstvorm bijna. Het plastic precies heet genoeg laten worden. Een nieuw werkje van de kleuterjuf er tussen en dan net hard genoeg trekken aan dat plastic, zodat je wel tijd wint. Maar niet te hard, want dan raakt het apparaat helemaal overstuur.

Toen ik een paar weken in de eerste klas op het gymnasium zat, kwam ik erachter dat iedereen in mijn klas een soortgelijk talent had. We hadden ons namelijk allemaal zo verveeld op de basisschool, dat de juf of meester ons extra taakjes had gegeven. Al snel had ik door dat deze taken vervielen nu we op het gymnasium zaten. Op de middelbare school moest namelijk geleerd worden. Woordjes stampen, je huiswerk doen en toetsen maken.

In schooltje spelen was ik best wel goed. Ik had door wat er precies van me verwacht werd op een toets en ik leer makkelijk dingen uit mijn hoofd. Mijn cijferlijsten stonden dan ook vol met 9en en 10en. ‘Zo’n leerling als jij Emma, daar wil ik de hele klas wel van vol’ zeiden leerkrachten wel eens. Maar ik verveelde me dood en miste stiekem het leven buiten de klas. Ik miste het leren op de gang, op het schoolplein. Die dingen, die nu ondergeschikt waren aan de 50 minuten in het lokaal, miste ik.

Ik ging op zoek naar extra uitdaging en maakte het mijn grote missie om zo min mogelijk in het klaslokaal te zijn. Ik ging vakken volgen aan de universiteit, ik ging in zo ongeveer alle clubjes op school en richtte er zelf nog een paar op.

Ik werd verschrikkelijk goed in thee drinken. Met de rector bijvoorbeeld, om haar ervan te overtuigen dat we op een andere manier cijfers moesten geven, of meer op reis moesten om talen te leren. Thee dronk ik ook met de gemeente, om te een vergunning te regelen voor een glazen huis in de stad. Of met professoren van de universiteit, om te leren over hun vakgebied.

Op school heette dit spijbelen, maar ik de vaardigheden die ik toen heb opgedaan helpen me nu nog iedere dag als ondernemer.

Een aantal leerkrachten steunden me volledig. Ik kon lessen inhalen bij andere klassen en toetsen mocht ik maken aan het eind van de dag, terwijl zij aan het nakijken waren. Best gezellig, met thee en koekjes.

Maar ik kreeg ook weerstand: leraren zeiden me dat het wel de bedoeling was dat ik gewoon mijn huiswerk maakte. Dat ik niet kon verwachten dat het systeem zich naar mijn wensen zou voegen. Dat ik lastig was en beter gewoon kon focussen op mijn cijfers. Ik weet zeker dat ze goede intenties hadden. Maar soms zijn alleen goede intenties niet genoeg.

Na de middelbare school wilde ik studeren aan Harvard. Een nieuw avontuur, aan de andere kant van de oceaan. Om de wereld waarin ik leerde te vergroten.

Helaas werd ik niet aangenomen. Dat stelde me enorm teleur en eerlijk gezegd voelde ik me nogal verloren. Ik wilde graag groeien, ontwikkelen, slimmer worden. En dat wilde ik doen op wat ik dacht dat de beste school van de wereld was. Leren doe je immers op school.

Deze klap in mijn gezicht dwong me om na te denken over hoe het onderwijs mij gevormd had. Ik kwam erachter dat ik een nauwe definitie had van wat leren is:

• Leren doe je op school, want daar is het onderwijs voor.

• Sommige mensen kunnen beter leren dan andere.

• Een toets of leerkracht bepaald of jij iets goed geleerd hebt of niet.

• Het onderwijs is er om je de dingen te leren die je uit jezelf nooit zou willen leren.

• Sommige leerlingen zijn gemotiveerd, andere niet.

• De leerkracht is slimmer, weet meer en weet het beter dan de leerlingen.

Zo had ik talloze ideeën over het onderwijs, leren en mezelf. Een deel daarvan is misschien uniek aan mij en heb ik helemaal zelf bedacht. Maar een deel van deze overtuigingen herken je misschien. Misschien nu als leerkracht, of zelfs toen als leerling?

Collectief hebben we zoveel ideeën over wat er allemaal moet en hoe het hoort in het onderwijs. Terwijl de essentie van het onderwijs eigenlijk heel simpel is:

Leren doen we altijd en overal. Als mensen zijn we gemaakt om te leren. Om te groeien en ons te ontwikkelen. Dat hoef ik jullie natuurlijk niet uit te leggen. Het onderwijs is een plek waar we als samenleving dit leren organiseren. We vinden het namelijk een goed idee dat alle mensen ongeveer dezelfde dingen leren, zodat we beter kunnen samenleven. Op school begeleid een leerkracht je in het leren van die dingen en meer. Hoe een leerkracht dat doet, dat staat vrij volgens de vrijheid van onderwijs, artikel 23 van de grondwet.

Niet aangenomen op mijn droom universiteit, besloot ik de volgende school tot nader orde uit te stellen. Ik koos ervoor me te verdiepen in hoe leren werkt. Ik begon mijn eigen bedrijf en ben organisaties gaan helpen bij hun innovaties rondom leren. Hoe kunnen wij als mensen het beste leren? Dat is een vraag waar ik me dagelijks mee bezig houdt. En het antwoord op die vraag is verdomde moeilijk.

Ik kan daarom alleen maar heel veel respect hebben voor het werk dat jullie doen. Ik heb respect voor jullie kunde en expertise, jullie aandacht en liefde. Tegelijkertijd hebben we als samenleving voorbij alle goede intenties van school en het onderwijs een bureaucratische gedrocht gemaakt. Waarin er geen ruimte is voor de meester van mijn zus. Zij was altijd zo zenuwachtig voor leestoetsen, dat meester Thijs op een dag gezellig met Lotte ging lezen en stiekem onder tafel timede. Zo kreeg ze een keer een cijfer dat haar capaciteit reflecteerde en niet haar faalangst. Meester Thijs kleurde buiten de lijntjes en dat was precies wat er nodig was.

Het onderwijs heeft een stoffig imago. Het is saai en je verdient er weinig. Kranten staan vol met mensen die allemaal iets vinden van het onderwijs. Jullie prestaties en die van jullie leerlingen worden nauwlettend in de gaten gehouden. Terwijl leren niet altijd is te meten. Menselijke ontwikkeling is niet altijd te meten. Veel vaker is het alleen te merken. Jullie nemen deze ontwikkeling dagelijks waar. En dat is een bijzondere positie. Jullie hebben een gewichtige positie in onze maatschappij. En zoals jullie hier nu voor me zitten: in jurk en pak. Sta ook zo voor de klas morgen. En nu snap ik wel dat je niet in naaldhakken en met stropdas voor de klas gaat staan, maar wel met dezelfde waardigheid, die hoort bij jullie vak.

In mijn zoektocht naar hoe leren precies werkt heb ik meegewerkt aan een koffietafelboek waarin 6 innovatieve scholen te zien zijn. Omdat beelden vaak meer zeggen dan woorden en omdat we met dit boek mensen wilden bereiken die Gert Biesta niet even voor de lol op zondagmiddag lezen. De titel is Let’s do this. Een boek over the art of getting school right. Met hierin scholen als Green School op Bali en High Tech High in San Diego. Op de foto’s in het boek zie je kinderen leren. Bij de eerste druk van dit boek is er iets mis gegaan. Hierdoor hebben we 1000 boeken waarvan een paar van de 300 foto’s niet klopt qua kleurbalans. Het beeld is bijvoorbeeld te donker of te licht. Deze boeken kunnen we helaas niet verkopen, maar het laatste wat we wilden is al dit papier weggooien. Normaal gesproken worden boeken met een misdruk meteen vernietigd door de drukker, maar daar hebben wij een stokje voor gestoken. We hebben dit boek namelijk gemaakt om mensen te inspireren en te laten zien hoe onderwijs er heel anders uit kan zien, maar toch school kan zijn.

Misschien voel je dit Oprah momentje al aankomen..We willen jullie dit boek namelijk heel graag cadeau doen. Dit boek zit straks in jullie goodie bag en krijgen jullie van de maker Clien Wintzen, die hier vooraan zit en er straks bij de borrel ook is.

Lieve Amsterdamse klas, moge dit een schooljaar worden waarin jullie de ruimte nemen die jullie nodig hebben om je vak uit te oefenen. Waarin je de verwachtingen die je hebt en die andere van jou hebben los laat. Een jaar waarin jullie je concentreren op de essentie van jullie vak. Jonge mensen helpen leren. Hen inspireren en voeden. Moge dit boek en de rest van deze avond jullie inspireren en voeden.

Leerkrachten van Amsterdam - dank jullie wel voor jullie toewijding, aandacht en harde werk.